ΤΟ ΒΗΜΑ - Σαρλίζ Θερόν: Οταν τα «ανθρώπινα δικαιώματα» συναντούν το σεξιστικό κιτς!

Αν δεχθούμε ότι σκοπός της Τέχνης είναι η υπηρέτηση του ωραίου, τότε το ελάχιστο που δικαιούμαστε να περιμένουμε από έναν καλλιτέχνη είναι η επίδειξη ενός κάποιου καλού γούστου και μιας σχετικά υψηλής αισθητικής. Στην πράξη, βέβαια, δεν συμβαίνει πάντα κάτι τέτοιο...

Ήταν μία από τις καλλιτεχνικές μας απομυθοποιήσεις τη χρονιά που φεύγει. Κάποιοι αναγνώστες ίσως θυμούνται ένα παλιότερο άρθρο (http://www.tovima.gr/opinions/useropinions/article/?aid=449288) στο οποίο εξήραμε τον επαγγελματισμό της Νοτιοαφρικανής ηθοποιού Σαρλίζ Θερόν (Charlize Theron) έτσι όπως αυτός αναδείχθηκε στην ταινία “Monster”, σε έναν ρόλο που της χάρισε το Όσκαρ ερμηνείας το 2004.

Η αλήθεια είναι ότι η Θερόν δεν κατάφερε να μας εντυπωσιάσει ποτέ ξανά – όπως και ποτέ πριν: υπήρξε, θα έλεγα, η μεγάλη ηθοποιός του ενός μοναδικού ρόλου! Ένας καλός λόγος, ίσως, να τοποθετήσουμε εισαγωγικά στο «μεγάλη»... Η ηθοποιός, εν τούτοις, αξιοποίησε επικοινωνιακά την επιτυχία της στο “Monster” (του οποίου υπήρξε και συμπαραγωγός).

Σύμφωνα με την μονόπλευρη οπτική της ταινίας, η κατά συρροή δολοφόνος Aileen Wuornos (υπαρκτό πρόσωπο, το οποίο υποδύθηκε η Θερόν) έφτασε στο έγκλημα παρασυρμένη από το πάθος της για μια άλλη γυναίκα, την οποία συντηρούσε ληστεύοντας τα θύματά της. Έτσι, αντί βιογραφικού στιγμιότυπου μιας αδίστακτης δολοφόνου, η ταινία πήρε το χαρακτήρα χρονικού ενός ρομαντικού παραστρατήματος όπου το έγκλημα έρχεται ως μοιραίο επιστέγασμα του πάθους! Και το ίδιο αυτό πάθος, λόγω της ερωτικής ιδιαιτερότητάς του, πρόσφερε στην ταινία –και στην ίδια την πρωταγωνίστρια- περίοπτη θέση στο χώρο του ακτιβισμού υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων!

Και εδώ φτάνουμε στο οξύμωρο που αποκαλύπτει την υποκρισία (αλλά και την κακογουστιά) τόσο της ίδιας της ηθοποιού, όσο και κάποιων που ισχυρίζονται πως μάχονται για υψηλές ανθρώπινες αξίες. Τον Μάρτιο του 2012, η Θερόν κλήθηκε να παραλάβει ειδικό βραβείο ως αναγνώριση της «προσφοράς της» στον αγώνα για τα «ανθρώπινα δικαιώματα» (όπου με τον όρο αυτό εννοείται, εν προκειμένω, η αναγωγή των σεξουαλικών ιδιαιτεροτήτων σε επίσημους θεσμούς του αμερικανικού κράτους).

Παραλαμβάνοντας το βραβείο υπό τα παρατεταμένα χειροκροτήματα ενός ενθουσιώδους ακροατηρίου, ξεκίνησε την καθιερωμένη σε αυτές τις περιπτώσεις ομιλία(*) εκθειάζοντας σαν κοινό «λιγούρι» (ζητώ συγνώμη για την έκφραση!) τις ιδιαίτερες ανατομικές λεπτομέρειες του παρουσιαστή της εκδήλωσης, ενός ανερχόμενου ηθοποιού με τον οποίο επρόκειτο να συμπρωταγωνιστήσει στην επόμενη ταινία της. Χλεύασε μάλιστα δημόσια –χωρίς εν τούτοις να τους κατονομάσει- προγενέστερους συμπρωταγωνιστές της των οποίων τα «προσόντα» ήταν, κατά τη γνώμη της, «ανυπόληπτα»!

Πέρα από το αντιαισθητικό κιτς που αποπνέει, η ομιλία της Θερόν υποκρύπτει (για να μην πω φανερώνει απροκάλυπτα) μια ρατσιστικού τύπου θεώρηση των ερωτικών σχέσεων. Και το οξύμωρο στο οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι η κακόγουστη αυτή παράσταση (στην ουσία, μια ευτελούς αισθητικής διαφήμιση για την επόμενη ταινία της) δόθηκε στο πλαίσιο μιας δημόσιας εκδήλωσης με θέμα, υποτίθεται, τα ανθρώπινα δικαιώματα, παρουσία ενός παραληρούντος ακροατηρίου αποτελούμενου στο μεγαλύτερο μέρος του από ανθρώπους που διακηρύσσουν με κάθε ευκαιρία πως είναι θύματα μιας ιδιαίτερης μορφής κοινωνικού «ρατσισμού»!

Διαγράψαμε αυτόματα την υπερεκτιμημένη Θερόν από το μπλοκάκι με τα ονόματα των καλλιτεχνών που συμπαθούμε. Όπως έχουμε εξ ορισμού και προ πολλού διαγράψει κάποια αμφιλεγόμενα κοινωνικά ζητήματα από τη λίστα των πραγμάτων που δικαιούνται να διεκδικούν μια θέση ανάμεσα στους αληθινούς κοινωνικούς αγώνες για ανθρώπινα δικαιώματα...

(*) Δείτε το σχετικό video

ΤΟ ΒΗΜΑ

Μια βόλτα στον Κεραμεικό

Γιατί η Charlize Theron έπαψε να είναι η αγαπημένη μας καλλιτέχνης...

Μια από τις μεγάλες καλλιτεχνικές απογοητεύσεις μας το 2012 ήταν η κατακόρυφη απομυθοποίηση της Charlize Theron σε σχέση με τα προσωπικά μας αισθητικά πρότυπα συμπεριφοράς. Την θαυμάσαμε στο Monster (δεν την θαυμάσαμε, εν τούτοις, πουθενά αλλού...) και την επαινέσαμε δημόσια (δείτε το σχετικό άρθρο στο "Βήμα"). Πάνω απ' όλα, την θεωρούσαμε σοβαρή καλλιτέχνη και -αυτονόητα- σοβαρό άτομο...

Μια δημόσια ομιλία της ήρθε να τ' αλλάξει όλα! (Το πού έδωσε την ομιλία δεν μας αφορά ιδιαίτερα, και δεν ήταν αυτός ο λόγος που μας έκανε να την αποστραφούμε...) Για να αποδειχθεί, τελικά, ότι η απόσταση ανάμεσα στην ποιότητα και το απόλυτο κιτς δεν είναι τόσο μεγάλη όσο νομίζουμε...

IMDb - Review for "An..."

The butterfly effect and the parallel worlds of "An...", 19 December 2012

Author: Costas Papachristou from Athens, Greece

In his "Notebooks", the famous conductor Wilhelm Furtwängler doesn't make much effort to conceal his dislike for Art critics. He likens the creator of Art with Faust and the critic with Mephistopheles, saying about the latter that, whatever is born of love, he considers worthy of extinction! He also notes that the main concern of the critic is to identify the "errors" in the work of Art, often failing to recognize the greatness of a true masterpiece.

Furtwängler's remarks came to my mind while observing the anxious efforts by movie critics to discover and point out the "errors" in "An...", the first feature film by Greek director Christoforos Papakaliatis (Greece, 2012). I must confess that I myself entered the theater with reservations. Would this prove to be just another cinematic experiment from one more director of television shows who fails to see the difference between the two-dimensional flat space of TV and the much more complex space-time of the cinema?

The result of the "experiment" was a pleasant surprise! We saw an authentic cinematic creation, skillfully directed and possessing a brilliantly self-consistent (albeit not entirely original) script worked well in the details. With regard to the central idea of the film, the influence from the now classic "Sliding Doors" (1998) is more than evident. Like the latter film, "An..." is a cinematic allegory on the "butterfly effect", that is, how a seemingly insignificant detail may dramatically change the order of things and the fate of people. We thus watch two alternative versions of reality evolve in parallel in time by means of two different dominoes of causality.

One basic theme is romantic relationships and their test against deterioration caused by the everyday routine in a typical marriage. Reference is made, of course, to the current economic crisis, this being one of the catalytic factors affecting relationships. Eventually, the film leaves it upon the viewer to decide which version of reality suits best to her/him, hinting, however, at the more optimistic choice (remember "Sliding Doors"!).

We left the theater with feelings of internal catharsis that any true work of Art must induce. Leaving behind for good the painful memories from the merciless (albeit directorially brilliant) "Amour" that plainly shows brutal reality without the much-needed psychological balance offered by the potentially alternative...

Source: IMDb

Δείτε το αρχικό κείμενο στα Ελληνικά

IMDb - Review for "Amour"

Cinematic sadism and technique without Art!, 18 December 2012

Author: Costas Papachristou from Athens, Greece

A friend recently sent me a PowerPoint file – one of those that are regularly circulating the Internet. At first glance, it contained some relatively good black and white photos. In the end, however, there was a revelation that left the viewer speechless: these were not photographs but drawings made by hand!

My initial, spontaneous reaction was, "what an artist"! I then thought it over: Is it really the purpose of Art a faithful and accurate depiction of reality? If so, then what necessitated such a painstaking effort on the part of the sketcher? Even a moderately talented photographer would have undoubtedly done a better job! Imitating the perfection of photography is not a matter of Art; rather, it is a matter of technique!

Similar comments apply to the cinema. Thus, for example, the creation of a film that mimics the (often hard) realism of a documentary, without the necessary symbolic intervention of a more personal philosophical or ideological filter, may be the work of a good technician but hardly that of an artist.

These were my thoughts as I watched the end credits of Michael Haneke's "Amour" (France-Germany-Austria, 2012). Using two brilliant veteran actors (Jean-Louis Trintignant, Emmanuelle Riva) and taking advantage of his directorial perfectionism where even the slightest detail counts (the first scene with the pigeon, whose shadow is momentarily visible on the glass as the bird flies off the window, deserves an Oscar in itself!), Haneke succeeds in creating a perfect representation of "next- door misery". However, where exactly is Art in all this?

Many viewers may have hastened to recognize a "humanitarian" transformation of Haneke since the notoriously sadistic "Funny Games" (1997). Please allow me to question the "humanism" of "Amour". Personally, I detected a more elaborately disguised sadism toward the viewer, whom the director continues to "punish" for seeing his films! In a sense, the feelings of horror in "Funny Games" are somewhat softened by the totally unrealistic nature of the plot. In "Amour", on the contrary, the director plays almost malevolently with the worst fears of everyday people, notably, their vulnerability to illness and death...

I continue to believe that the main purpose of Art is to create beauty – even when representing the ugly and unpleasant sides of life. Art, therefore, is expected to function as a therapist of the soul. The cruel –even if technically masterful– imitation of harsh reality, without the balsam of catharsis so desperately needed by the soul, constitutes, in my opinion, a deflection from the primary objectives of Art. I might even call it a forgery of life!

Source: IMDb

Δείτε το αρχικό κείμενο στα Ελληνικά

IMDb - Review for "Les neiges du Kilimandjaro"

Art and Life: Thoughts on "The Snows of Kilimanjaro", 16 December 2012

Author: Costas Papachristou from Athens, Greece

The question is simple but is far from being rhetorical: Should Art be an imitation of life, or should it be the other way around? The advocates of realism will surely make the first choice. In their view, life is full of ugliness that Art must faithfully portray, with absolutely no recourse to artificial embellishments. Often, the artist cannot even see the difference between realism and pessimism. In the case of cinema, in particular, the audience must leave the theater filled with dark thoughts and feelings of vanity. Happy ending is a taboo, and the positive message is hard to find (since life itself doesn't support it).

On the opposite side of realism, idealism reserves a more noble and ambitious role for Art; namely, to create high standards of thinking and behavior, thus offering psychological, ideological and aesthetic motivation for man to overcome the inherent weaknesses of his/her nature and reach these standards.

Robert Guédiguian's wonderful movie "The Snows of Kilimanjaro" (France, 2011) masterfully balances between these two opposite philosophical trends. On the one hand, there are the hard realities of our time: the economic recession and consequent unemployment, the growing youth resorting to crime, the refutation of the visions of the Left, and the (non-glorious) compromise of the latter with modern neoliberalism where there is no social care for the weak.

On the other hand –and these are the elements progressively dominating the film up to the final catharsis- scenes of incredible beauty parade through the eyes of the viewer, exhibiting a triumph of friendship, humanity, forgiveness, solidarity (a worthy substitute for absent state care)... And, above all, love and togetherness that keep a marriage alive over time and against the difficult challenges of life!

We left the theater full of positive thoughts and feelings. Finally leaving behind the painful memories of sickening movies by Michael Haneke or the Coen brothers...

Source: IMDb

Δείτε το αρχικό κείμενο στα Ελληνικά

ΤΟ ΒΗΜΑ - Το άσυλο των ζώων: Μια μουσική εμπειρία στην Κόλαση...

Δεκέμβρης... Στο κέντρο της αγαπημένης, τραγικής πόλης, τα φώτα –που ανάβουν τώρα πιο τακτικά– προσπαθούν να δώσουν μια κάποια ψευδαίσθηση γιορτής, να φτιάξουν μια μαγική εικόνα αναβίωσης αλλοτινών, ανυποψίαστων (μα τελικά όχι αθώων) καιρών... Ψυχή της γιορτινής αυταπάτης, η μουσική που ακούγεται από παντού...

Ο Dante έγραψε, παρατηρώντας με θλίψη το μαρτύριο της Φραντσέσκας στην Κόλαση, πως δεν υπάρχει μεγαλύτερος πόνος από τις μνήμες ευτυχισμένων καιρών σε στιγμές δυστυχίας. Παραφράζοντάς τον, τίποτα δεν πονάει περισσότερο από το άκουσμα μιας χαρούμενης μουσικής σε καιρούς δίχως αύριο. Και η Κόλαση μπορεί να είναι πολύ πιο κοντά απ’ όσο νομίζουμε...

Πηγαίνω πολλά χρόνια πίσω, και καταφεύγω για μια ακόμα φορά στο πρώτο ενικό που τόσο έχετε μισήσει... Όσοι δεν έτυχε να έχουν ζώο στο σπίτι, δεν θα γνωρίζουν πως ο πόνος της απώλειάς του είναι συγκρίσιμος με τον πόνο για το χαμό αγαπημένου προσώπου. Ήταν πριν λίγες μέρες που είχα χάσει ξαφνικά το σκύλο μου. Σε μια ξένη χώρα και σε μια δύσκολη προσωπική στιγμή, έψαχνα τρόπους να ξεπεράσω την απώλεια. Τότε, ένας φίλος μού πέταξε την ιδέα: "Τι θα ‘λεγες για έναν καινούργιο σκύλο;" Η ιδέα έμοιαζε σωστική!

Μετά από σειρά ανεπιτυχών αναζητήσεων σε σπίτια της πόλης, επόμενος σταθμός ήταν το "Animal Shelter", το άσυλο των ζώων της περιοχής. Ένα τεράστιο, καταθλιπτικό κτίριο που πρόσφερε προσωρινή φιλοξενία σε ζώα που στη χώρα μας απλά θα κυκλοφορούσαν αδέσποτα. Αν κάποιο ζώο αποδείχνονταν άρρωστο, ή αν δεν βρισκόταν κανείς να το υιοθετήσει, θα έπρεπε να αδειάσει το κελί του ώστε να δοκιμάσει την τύχη του κάποιο άλλο. Και η "τύχη" του ζώου ήταν στη συνέχεια απόλυτα προδιαγεγραμμένη ("put to sleep" ήταν η κομψή έκφραση που χρησιμοποιούσαν οι Αμερικάνοι...).

Αν δεν έτυχε ποτέ να βρεθείτε σε τέτοια ιδρύματα, δεν γνωρίζετε μια πολύ διαπεραστική έκφανση της έννοιας της τραγικότητας. Η ξαφνική παρουσία σου στο διάδρομο ανάβει στα ζώα μια σπίθα ελπίδας για τη σωτηρία τους. Κρεμιούνται στα κάγκελα και, με έκφραση έκδηλης αγωνίας, κυριολεκτικά σε εκλιπαρούν να τα ελευθερώσεις απ' το κελί τους, γλιτώνοντάς τα απ' το σκοτεινό πεπρωμένο τους το οποίο προαισθάνονται... Τραγική ειρωνεία η απαλή, ευχάριστη μουσική που ακουγόταν απ' τα μεγάφωνα. "Για να ηρεμούν τα ζώα", μου εξήγησε ο φύλακας!

Σε ένα κελί, μια μεγαλόσωμη σκύλα με τα νεογέννητα κουτάβια της. Το βλέμμα της ξεψυχισμένο, μίζερο, σαν ήδη να δήλωνε παραίτηση και συνθηκολόγηση με τη μοίρα... Σε ένα άλλο κελί, ένα μαλλιαρό άσπρο θηλυκό κανίς. "Μάλλον άρρωστη", είπε μελαγχολικά ο φύλακας καθώς άνοιγε το κελί να βάλει νερό. Και σε μια στιγμή, σαν τους απελπισμένους του Άουσβιτς που καβαλούσαν τα ηλεκτροφόρα συρματοπλέγματα για να "γλιτώσουν" απ' τους θαλάμους των αερίων, μαζεύοντας όση δύναμη της είχε απομείνει, η σκυλίτσα πετάχτηκε έξω απ' το κελί της τρέχοντας άναρχα στους υποφωτισμένους διαδρόμους του ασύλου. Χρειάστηκαν οι συντονισμένες προσπάθειες δύο-τριών φυλάκων για να επαναφέρουν στο κελί της μια μελλοθάνατη που το μόνο "έγκλημά" της ήταν ότι υπήρξε...

Έφυγα κρατώντας μόνο την τραγική ειρωνεία της μουσικής από το τοπικό FM 100. Λίγες μέρες μετά, πήρα ένα αξιαγάπητο κουτάβι κόκερ σπάνιελ από ένα καλό σπίτι της πόλης. Σύντομα διαπίστωσα ότι είχε και ταλέντο στο τραγούδι!

Η μουσική που αναβλύζει χαρούμενα από τα γιορτινά μεγάφωνα της πόλης μού φέρνει στο νου εκείνη την ευχάριστη, απαλή, εξίσου ειρωνική μουσική στην αίθουσα των μελλοθανάτων του Αμερικάνικου Animal Shelter. Μόνο που οι σημερινοί μελλοθάνατοι είναι καταδικασμένοι σε ένα θάνατο αργό, βασανιστικό. Είναι οι στρατιές των ανέργων που ολοένα αυξάνουν... Είναι τα παιδιά που θα μεγαλώσουν δίχως όραμα για το αύριο... Είναι οι πολίτες μιας χώρας, που θα πρέπει να συνηθίσουν στην ιδέα πως οι γιορτές δεν θα ‘ναι πια παρά λίγες κόκκινες γραμμές τυπωμένες με ξεθωριασμένο μελάνι στα ημερολόγια του τοίχου. Κάτι σαν τις Κυριακές, που λίγο-λίγο παύουν κι αυτές να είναι Κυριακές...

Μας είπε ψέματα, άραγε, η Ιστορία; Ή μήπως εμείς τη διαψεύσαμε; Την απάντηση, φοβάμαι, δεν θα μας την δώσει κανείς: θα πρέπει να τη βρούμε μόνοι μας!

* Το κείμενο αυτό αποτελεί σημαντικά αναθεωρημένη μορφή ενός άρθρου μου που δημοσιεύθηκε στις 29-10-2011 στην «Ελευθεροτυπία». Τότε ίσως και να ‘μασταν ακόμα κάπως αισιόδοξοι...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Το φαινόμενο της πεταλούδας και οι παράλληλοι κόσμοι του «Αν...»

Στο βιβλίο του «Μουσική και Λόγος», ο διάσημος μαέστρος Wilhelm Furtwängler δεν κρύβει την αντιπάθειά του για τους κριτικούς Τέχνης. Παρομοιάζει τον δημιουργό με τον Φάουστ και τον κριτικό με τον Μεφιστοφελή, λέγοντας για τον δεύτερο πως ό,τι γεννιέται από αγάπη το θεωρεί άξιο ν’ αφανιστεί! Κάπου παρακάτω γράφει πως η κύρια μέριμνα του κριτικού είναι ο εντοπισμός και η επισήμανση των «λαθών» στο έργο Τέχνης, ενώ ο ίδιος συχνά αδυνατεί να δει τη δύναμη και το μεγαλείο ενός αληθινού αριστουργήματος.

Οι σκέψεις του Furtwängler μου ήρθαν στο νου καθώς παρατηρούσα την εναγώνια προσπάθεια των κριτικών κινηματογράφου να εντοπίσουν τα «λάθη» στο «Αν...», την πρώτη κινηματογραφική απόπειρα του Χριστόφορου Παπακαλιάτη (Ελλάδα, 2012). Ομολογώ πως κι εμείς μπήκαμε στην αίθουσα όχι χωρίς κάποια μικρή δόση προκατάληψης. Θα ήταν κι αυτό, άραγε, ένα κινηματογραφικό πείραμα από άλλον ένα τηλεοπτικό σκηνοθέτη που αδυνατεί να κάνει την υπέρβαση από τον επίπεδο χώρο της τηλεσκηνοθεσίας στον σύνθετο χωροχρόνο του κινηματογράφου;

Το αποτέλεσμα μας εξέπληξε ευχάριστα! Είδαμε μια αυθεντική κινηματογραφική δημιουργία σκηνοθετημένη με μαεστρία που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της νεοελληνικής μετριότητας, με ένα σενάριο ιδιοφυώς αυτοσυνεπές (έστω κι αν όχι πρωτότυπο) δουλεμένο καλά στις λεπτομέρειες. Μοναδικό, ίσως, αδύνατο σημείο της ταινίας, η σκηνοθετική καθοδήγηση στην πρωταγωνίστρια που είχε ως αποτέλεσμα μια ερμηνεία που θα χαρακτηρίζαμε ως υπερβολικά «θεατρική» (αν και σε καμία περίπτωση κακή).

Ως προς την κεντρική ιδέα του έργου, είναι εμφανείς οι αναφορές στο κλασικό, πλέον, “Sliding Doors” (1998). Μια κινηματογραφική σπουδή πάνω στο «φαινόμενο της πεταλούδας», πώς δηλαδή μια φαινομενικά ασήμαντη λεπτομέρεια μπορεί να αλλάξει δραματικά την τάξη των πραγμάτων και τη μοίρα των ανθρώπων. Παρακολουθούμε, έτσι, δύο εναλλακτικές εκδοχές της πραγματικότητας να εξελίσσονται παράλληλα στο χρόνο, μέσα από δύο διαφορετικά ντόμινο της αιτιότητας.

Βασικό θέμα, οι ερωτικές σχέσεις και η δοκιμασία τους απέναντι στη φθορά που επιφέρει η καθημερινότητα. Δεν θα μπορούσαν, φυσικά, να λείπουν και κάποιες επίκαιρες αναφορές στην οικονομική κρίση, έναν από τους παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στη σχέση των ζευγαριών τα τελευταία χρόνια. Ο σκηνοθέτης αφήνει τελικά τον θεατή να διαλέξει ποια πραγματικότητα του ταιριάζει καλύτερα, κλείνοντας όμως υπαινικτικά το μάτι προς την κατεύθυνση μιας πιο αισιόδοξης επιλογής...

Δεν θα πούμε, όμως, περισσότερα, για να μην κολλήσει σ’ αυτή την ανάλυση η ρετσινιά του “spoiler”! Φύγαμε από τον κινηματογράφο με αισθήματα εσωτερικής κάθαρσης, τέτοια που πρέπει να αφήνει κάθε αληθινό έργο Τέχνης. Και ξεχάσαμε μονομιάς το ανηλεές (αν και σκηνοθετικά αριστουργηματικό) “Amour” που δείχνει απλά την ωμή πραγματικότητα, δίχως την αναγκαία ψυχολογική εξισορρόπηση που προσφέρει το εν δυνάμει εναλλακτικό...

ΤΟ ΒΗΜΑ