Σχόλιο από τον ιστότοπο Liantinis.org

Μόλις ειδοποιήθηκα από το YouTube για ένα σχόλιο που δημοσίευσε ο ιστότοπος φίλων του Δ. Λιαντίνη, Liantinis.org, σχετικά με το video Ο Δ. Λιαντίνης οραματίζεται την Ελλάδα των "greeklish"! Το YouTube, μάλιστα, είχε χαρακτηρίσει το σχόλιο ως "ανεπιθύμητο", πράγμα που αναίρεσα με προσωπική παρέμβαση. Δημοσιεύω, χωρίς περαιτέρω επισημάνσεις, το σχόλιο καθώς και την απάντησή μου στο YouTube:

Από Liantinis.org:

Αυθαίρετος ο τίτλος, αυθαίρετο το συμπέρασμα. Ο Λιαντίνης εξέφρασε ένα προβληματισμό, στο πλαίσιο του μαθήματος, υπαρκτό σε πολλούς φιλολογικούς κύκλους, εντός και εκτός Ελλάδας. Μέχρι εκεί. Ούτε οραματίστηκε, ούτε εισηγήθηκε ΠΟΤΕ greeklish, σε γραπτό ή προφορικό λόγο. Άλλωστε η καταληκτήρια φράση του τα λέει όλα «γιατί ένας λόγος είναι να βάλεις το λατινικό αλφάβητο…». Η εμπάθειά σας προφανώς δεν το άκουσε.

Απάντηση:

Οι απόψεις σας σεβαστές, και τις καταγράφω. Το να με αποκαλείτε "εμπαθή" αφορά εσάς και μόνο (προφανώς θεωρείτε εαυτούς αυθεντίες στις εκ του μακρόθεν διαγνώσεις προθέσεων και διαθέσεων...). Το σχόλιό σας είχε χαρακτηριστεί ως "ανεπιθύμητο" (δεν ξέρω πώς) και το αποχαρακτήρισα προσωπικά. Τόσο εμπαθής!

Σημείωση: Δείτε επίσης την αξιόλογη και εμπεριστατωμένη ανάλυση που δημοσίευσε στο QUANTUM υπό μορφή σχολίου ο Γιάννης Τσάπρας, συνάδελφος Φυσικός από το Λονδίνο και θαυμαστής του Δ. Λιαντίνη. Το σεμνό του ύφος και ο τεκμηριωμένος λόγος του μόνο σε επιστήμονα θα μπορούσαν να ανήκουν! 

ΤΟ ΒΗΜΑ - Η γυναίκα στην κουπαστή και ο συμβολικός κόσμος του «Τριστάνου»

Το αεράκι που φυσούσε στο κατάστρωμα μετρίαζε κάπως την αυγουστιάτικη ζέστη. Την πρόσεξα καθώς ήταν ακουμπισμένη στην κουπαστή κοιτώντας μάλλον αφηρημένα προς το πέλαγος. Ήταν ωραία γυναίκα, ίσως η ωραιότερη που έχω δει! Κάποιος τη φώναξε, κι έτσι έμαθα τ’ όνομά της. Είχε κάτι από θάλασσα...

Από δύο ηλικιωμένες κυρίες που «κουτσομπόλευαν» μεγαλόφωνα στον απέναντι πάγκο έμαθα την ιστορία της: «Αυτή που βλέπεις, Μαρία μου, την πάντρεψαν μικρή με έναν πολύ πλούσιο. Δεν ήξερε τι είχε, σου λέω! Και κάποιο καλοκαίρι γνώρισε εκεί στο νησί έναν μουζικάντη. Μπατίρης, δηλαδή! Εκείνη όμως ξετρελάθηκε. Πήγε η άμυαλη στον άντρα της ευθύς και του ζήτησε διαζύγιο. Εκείνος την έδιωξε, κρατώντας το παιδί. Δεν το ξανάδε από τότε... Όσο για τον προκομμένο, τη βαρέθηκε και μετά από δυο χρόνια γνώρισε μια αρτίστα και την παράτησε. Λένε πως έχασε τα λογικά της και πηγαινοέρχεται μόνη της χειμώνα-καλοκαίρι στο νησί, η δόλια...»

Η τραγική ιστορία της ωραίας γυναίκας που ταξίδευε σαν χαμένη στις θάλασσες πληρώνοντας το τίμημα του έρωτα, μου έφερε αυτόματα στο νου την αγαπημένη μου όπερα. Ίσως η σπουδαιότερη μουσική που γράφτηκε ποτέ, το μουσικό δράμα «Τριστάνος και Ιζόλδη» (Tristan und Isolde) είναι ένα έργο πολύ σύνθετο για να χωρέσει σε μια σύντομη ανάλυση. Το ορχηστρικό πρελούδιο της πρώτης πράξης(*) θεωρήθηκε επανάσταση που γκρέμισε τα στεγανά της κλασικής μουσικής αρμονίας - αν και δεν θα πρέπει να αγνοούμε τα προφητικά κουαρτέτα του Μότσαρτ τα αφιερωμένα στον Χάυδν (όπου μάλιστα σε ένα απ’ αυτά, K 428, ακούγεται το ίδιο το θέμα του «Τριστάνου»!), όπως και τα πιανιστικά πρελούδια του Σοπέν με τις αρμονικές τους τολμηρότητες.

Το πρελούδιο του «Τριστάνου» αφήνει άφωνο τον ακροατή και με την δεξιότητα της αντιστικτικής γραφής του Βάγκνερ που, όπως γράφει σε μια ανάλυσή του ο Λέοναρντ Μπερνστάιν, «κάνει τις τρίχες να σηκωθούν»! (Πιστεύω θα συμφωνούσε και ο Μπαχ αν μπορούσε να το ακούσει.) Στην κορύφωση της δραματικής έντασης της μουσικής, ιδιαίτερα, χτίζεται ένα απίστευτα περίπλοκο αρμονικό οικοδόμημα με μουσικά θέματα που εισάγονται διαδοχικά, με κάθε νέα «φωνή» να εμπλουτίζει αντί να υπονομεύει τις ευαίσθητες αρμονικές ισορροπίες των υπολοίπων! Αρκετά, όμως, με τη μουσική ανάλυση, γιατί η όπερα του Βάγκνερ δεν εξαντλεί τη μεγαλοσύνη της στην ωραιότητα της μουσικής.

Ο «Τριστάνος» είναι και ποίηση και –κυρίως– φιλοσοφία. Είναι μια διαλεκτική σύγκρουση ανάμεσα στα σύμβολα της μέρας και της νύχτας, του φωτός και του σκότους. Και, για τους μυημένους, το φως εδώ δεν είναι το «καλό», ούτε το σκοτάδι το «κακό». Ίσως ακριβώς το αντίθετο! «Αυτό το φως... πάρτε αυτό το φως!», φωνάζει ο Τριστάνος καθώς αργοπεθαίνει...

Ο Τριστάνος και η Ιζόλδη τη μέρα ζουν στον ψεύτικο και υποκριτικό κόσμο των συμβάσεων, όπου η «τιμή» είναι η ανταμοιβή για την τυφλή υποταγή στους κανόνες. Εκείνη πρέπει να δείχνει σαν την πιστή σύζυγο του περίλαμπρου βασιλιά Μάρκε... Εκείνος, σαν ο πιστός υπερασπιστής της τιμής του μονάρχη-θείου του... Το σκοτάδι της νύχτας, όμως, φέρνει στην επιφάνεια τους αληθινούς εαυτούς των δύο εραστών: υπάρχει μόνο ο Τριστάνος και η Ιζόλδη, και τίποτ’ άλλο στον κόσμο! Κι όταν ακόμα η συμβατική τιμή του Τριστάνου χαθεί για πάντα, εκείνη θα διαλέξει και πάλι να τον ακολουθήσει στον δικό του, αιώνια σκοτεινό κόσμο, ίσαμε το θάνατο...

Το πλοίο έφτανε στην ακτή. Θυμήθηκα το καράβι που πήγαινε την Ιζόλδη νύφη νεκροζώντανη στην Κορνουάλη, στην πρώτη πράξη της όπερας. Μια «Ιζόλδη» που έβλεπα τώρα μπροστά μου ακουμπισμένη στην κουπαστή, χαμένη κάπου στο χθες, αιώνια θλιμμένη... Γιατί ο έρωτας δεν είναι δώρο που μας δίνεται: Εμείς είμαστε δώρα που δίνονται στον έρωτα! Αυτό το ήξερε καλά ο Βάγκνερ...

...Στον οποίο θα επανέλθουμε σύντομα εδώ στο «Βήμα», κάνοντας μια αναφορά στο τελευταίο και κορυφαίο έργο του, με το οποίο μας διδάσκει πώς κατακτάται η σοφία μέσω της συμπόνιας για τον συνάνθρωπο. Μιλώ, φυσικά, για τον «Πάρσιφαλ»!

(*) Δείτε το video

ΤΟ ΒΗΜΑ

Περί Τέχνης και τεχνίτου...

Ο άνυδρος, διαχρονικά αναχρονιστικός, "πολιτισμένος" καθωσπρεπισμός υπήρξε συχνά αντικείμενο έμπνευσης για την Τέχνη. Όταν όμως ο ίδιος γίνεται Τέχνη, τότε η έμπνευση περιττεύει: την υποκαθιστά η υποκρισία!

(Αγνώστου)

ΤΟ ΒΗΜΑ - «Πινακίδες από Κερί»: όταν το blogging είναι Τέχνη!

Πριν κάμποσο καιρό, με αφορμή την προκλητική συμπεριφορά ενός ανώνυμου blogger εναντίον επώνυμων δημοσιογράφων της τηλεόρασης, ο Σεραφείμ Φυντανίδης είχε κάνει παρορμητικά μια καθολικά απαξιωτική δημόσια τοποθέτηση για την οποία είμαι σίγουρος πως έχει προ πολλού μετανιώσει: Αποκάλεσε το blogging «εκδίκηση της γυφτιάς» ενάντια στην επαγγελματική δημοσιογραφία!

Τον κατά τα άλλα συμπαθή βετεράνο δημοσιογράφο διαψεύδει εύκολα, ασφαλώς, μια απλή περιδιάβαση στον αχανή κόσμο των blogs, εγχώριων και διεθνών. Αποτελώντας κι ο ίδιος μέρος αυτού του κόσμου, δεν θα αποδυθώ σε περιττές προσπάθειες υπεράσπισης του χώρου μου. Θα εστιάσω μόνο την προσοχή μου σε ένα από τα ποιοτικότερα blogs της χώρας, προτείνοντας στους αναγνώστες του «Βήματος» να βιώσουν τη μαγεία του! Θα πάνε δύο χρόνια τώρα που ανακάλυψα –τυχαία, ομολογώ– τις «ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ ΑΠΟ ΚΕΡΙ» (http://waxtablets.blogspot.gr/).

Με σχετική έκπληξη διαπίστωσα ότι το blog αυτό ήταν δημιούργημα μιας παλιάς συμφοιτήτριας, την οποία είχα –και εξακολουθώ να έχω– χρόνια να δω: της Πόλυς Χατζημανωλάκη. Κορυφαία επιστήμων αλλά και χαρισματική προσωπικότητα, κάποια στιγμή έκανε μια γενναία στροφή που τελικά τη δικαίωσε: Ανέδειξε τη σπουδαία λογοτέχνη που κρυβόταν μέσα της! Καταξιωμένη πλέον συγγραφέας με σημαντικό δημοσιευμένο έργο, δεν σταματά να μας προσφέρει συγκινήσεις που μόνο η Τέχνη μπορεί να χαρίσει, ακόμα και μέσα από τον (άδικα κατασυκοφαντημένο) χώρο του blogging...

Στις «ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ» ο αναγνώστης θα ανακαλύψει απίστευτης ομορφιάς λογοτεχνικά κείμενα, αλλά και φιλολογικές και ιστορικές μελέτες εξαιρετικού αναλυτικού βάθους. Θα επισημάνω ιδιαίτερα τα άρθρα που αφορούν τον Παπαδιαμάντη, κείμενα αναφοράς για όποιον ενδιαφέρεται να γνωρίσει βαθύτερα το έργο και τη ζωή του «άγιου των γραμμάτων». Ακόμα περισσότερο, όμως, θα σταθώ στην ποίηση της Χατζημανωλάκη. Μια ποίηση που άρχισε να κάνει την εμφάνισή της κάπως διστακτικά στις πρώτες ιστορικές φάσεις του blog, για να καταλήξει σε έναν αληθινό δημιουργικό πυρετό μέσα στο 2012 – με πολλά υποσχόμενους ρυθμούς και στις αρχές του 2013!

Το ποιητικό ύφος είναι μοναδικό, και είναι νομίζω μάταιο να αναζητά κανείς «επιρροές». Αυτό που εντυπωσιάζει ιδιαίτερα είναι η δεξιοτεχνία στην υπαινικτική γραφή. Θα έλεγα πως η ποίηση της Χατζημανωλάκη ανάγει τον υπαινιγμό σε τέχνη! Ο αναγνώστης παίρνει όσα στοιχεία χρειάζονται για να αποκτήσει προσωπική βιωματική σχέση με το ποίημα σε συνάρτηση με τον δικό του εμπειρικό κόσμο, μένοντας παράλληλα με την σαγηνευτικά ανεκπλήρωτη επιθυμία να ανακαλύψει τα μυστικά μονοπάτια που οδηγούν στις εσώτερες στιβάδες της σκέψης της ίδιας της δημιουργού. Έτσι, το ποίημα φαντάζει τόσο οικείο, και ταυτόχρονα τόσο άγνωστο! Μια αληθινή πρόκληση για διαρκή διερεύνηση, που κάνει την ποίηση να φαίνεται φρέσκια κι ανανεωμένη σε κάθε καινούργια ανάγνωση!

Όπως και άλλες μεγάλες γυναικείες μορφές της λογοτεχνίας (θα αναφέρω ενδεικτικά τη Μάρω Βαμβουνάκη), η Χατζημανωλάκη είναι αληθινή ανατόμος της γυναικείας ψυχής. Και η μορφή της γυναίκας ιχνογραφείται στο έργο της με μια διαχρονικότητα που καταργεί το «χθες» και το «σήμερα». Έτσι, μια ιστορική γυναικεία μορφή, μια ηρωίδα ενός κλασικού μυθιστορήματος και μια απλή γυναίκα της καθημερινότητάς μας, αναδύονται μέσα από τα κείμενα ως απλές εκφάνσεις μιας μοναδικής, αιώνιας γυναίκας – έστω κι αν η εποχή μας έχει κατακερματίσει και διαφοροποιήσει επιφανειακά την εικόνα της... Δεν προτίθεμαι να κουράσω τον αναγνώστη.

Ελπίζω το σύντομο αυτό εισαγωγικό σημείωμα να του έχει ήδη δώσει το ερέθισμα για να εξερευνήσει τον γοητευτικά αινιγματικό κόσμο των «Κέρινων Πινακίδων» της Πόλυς Χατζημανωλάκη. Θα ξαναγυρίσουμε στην μέσω του «Βήματος» περιπλάνηση στον κόσμο αυτό, με μερικές πιο εξειδικευμένες ματιές σε κάποια μικρά αριστουργήματα από το μοναδικής ποιότητας κι αισθητικής αυτό blog!

ΤΟ ΒΗΜΑ

IMDb - Review for "Anna Karenina"

The claustrophobic world of "Anna Karenina", 9 January 2013

Author: Costas Papachristou from Athens, Greece

The transfer of a classic novel to the big screen is no easy task. In addition to merely representing facts, the director must guide the actors to express the inner dimensions of the drama. More so when this is the work of a great anatomist of the human soul and character!

Leo Tolstoy's "Anna Karenina" experienced several film and television adaptations (notable being those of 1935 and 1948). Recently, another cinematic attempt to approach the classic masterpiece made its appearance in theaters ("Anna Karenina", UK 2012), directed by Joe Wright ("Atonement", "Pride & Prejudice").

Let us recall the story: Anna Karenina is a Russian aristocrat of the late 19th century, married to Alexei Karenin, a mild-tempered government official considered a "saint" in Russia. Despite her affluent and honorable life, Anna is willing to sacrifice her status in society –and even her own son- for a passionate affair with a young cavalry officer, causing a scandal in the conservative Russian aristocracy...

The film inevitably evokes comparison with Laurence Olivier's classic, "Henry V" (1944). Both movies begin as filmed performances of a theatrical play. The basic difference is that Olivier's film masterfully escapes in the real world, eventually acquiring a purely cinematic form, which Wright's claustrophobic approach stubbornly refuses to do (with the exception of a few scenes), exhausting its material (not always in the most elegant way) within the space of an almost metaphysical theater.

The film suffers from a rather loose editing that makes it seem somewhat longer than it should be. The sets and costumes, though, are impressive, as is the wonderful music scoring by Dario Marianelli. With regard to casting, the choice of Aaron Taylor-Johnson as Count Vronsky was an unfortunate one. As another reviewer aptly remarked, he might have been a proper choice in a story where the heroine seduces a schoolboy, but he certainly isn't quite convincing as a fatal lover who could make an aristocrat's wife become infatuated to the point of absolute self- destruction!

Keira Knightley also misses the target. Instead of the refined, mature, morally conscious and deeply human and down-to-earth lady of high society, she delivers a shallow, self-important and emotionally immature young woman who can hardly win sympathies as a heroine of a tragedy. In my opinion, Tilda Swinton would probably have been a better choice! On the contrary, Jude Law gives an excellent performance as an apparently colorless, though deeply tragic, Alexei Karenin.

In conclusion, one should certainly not expect to witness a deep penetration into the intellectually and emotionally complex world of Tolstoy. If, on the other hand, one is simply looking for a two-hour, good-quality entertainment, then this is definitely a film one wouldn't want to miss!

Source: IMDb

ΤΟ ΒΗΜΑ - Ο κλειστοφοβικός κόσμος της «Άννα Καρένινα»

Η μεταφορά ενός κλασικού μυθιστορήματος στη μεγάλη οθόνη δεν είναι εύκολη υπόθεση. Πέραν από το να αποδυθεί σε μια στείρα αναπαράσταση καταστάσεων, ο σκηνοθέτης θα πρέπει να καθοδηγήσει τους ηθοποιούς έτσι ώστε να αποδώσουν τις εσωτερικές διαστάσεις του δράματος. Πόσο μάλλον όταν αυτό είναι το έργο ενός μεγάλου ανατόμου της ανθρώπινης ψυχής κι ενός βαθύ μελετητή των ανθρώπινων χαρακτήρων!

Η «Άννα Καρένινα» του Λέοντος Τολστόι γνώρισε αρκετές κινηματογραφικές και τηλεοπτικές διασκευές (ιδιαίτερα αξιοσημείωτες οι παραγωγές του 1935 και του 1948). Η τελευταία απόπειρα κινηματογραφικής προσέγγισης του κλασικού αριστουργήματος έκανε πρόσφατα την εμφάνισή της στις αθηναϊκές αίθουσες (“Anna Karenina”, Αγγλία 2012) σε σκηνοθεσία Joe Wright (“Atonement”, “Pride & Prejudice”).

Θυμίζουμε την υπόθεση: Η Άννα Καρένινα είναι Ρωσίδα αριστοκράτισσα της δεκαετίας του 1870, παντρεμένη με τον Αλέξι Καρένιν, έναν ήσυχο αξιωματούχο της κυβέρνησης που όλοι στη Ρωσία χαρακτηρίζουν ως «άγιο». Εν τούτοις, η Άννα είναι πρόθυμη να θυσιάσει την υψηλή κοινωνική της θέση και να απαρνηθεί ακόμα και τον γιο της για χάρη μιας παθιασμένης σχέσης με έναν νεαρό αξιωματικό του ιππικού, προκαλώντας σκάνδαλο στη συντηρητική Ρωσική αριστοκρατία...

Η ταινία αναπόφευκτα δημιουργεί συνειρμούς με το κλασικό δράμα του Laurence Olivier, “Henry V” (1944). Και οι δύο ταινίες αρχίζουν ως κινηματογραφημένες θεατρικές παραστάσεις. Με τη διαφορά ότι η ταινία του Olivier δραπετεύει αριστοτεχνικά στον πραγματικό κόσμο αποκτώντας, τελικά, καθαρά κινηματογραφική υπόσταση, κάτι που αρνείται πεισματικά να κάνει (με εξαίρεση ελάχιστες σκηνές) η κλειστοφοβική προσέγγιση του Wright, εξαντλώντας το υλικό της (και όχι πάντα με τον κομψότερο τρόπο) στο χώρο ενός σχεδόν μεταφυσικού θεάτρου.

Η ταινία υποφέρει από ένα μάλλον χαλαρό μοντάζ που κάποιες στιγμές κάνει τη διάρκειά της να φαίνεται πιο μεγάλη απ’ ό,τι θα έπρεπε. Τα σκηνικά και τα κοστούμια, εν τούτοις, είναι εντυπωσιακά, ενώ υπέροχη είναι και η μουσική επένδυση του Dario Marianelli. Ως προς το casting, η επιλογή του Aaron Taylor-Johnson για τον ρόλο του Βρόνσκι ήταν ατυχής. Όπως εύστοχα παρατήρησε κάποιος κριτικός, ίσως θα ταίριαζε περισσότερο σε ένα σενάριο όπου η ηρωίδα αποπλανά ένα μαθητούδι, σίγουρα όμως δεν πείθει σαν μοιραίος εραστής που θα μπορούσε να ξεμυαλίσει τη γυναίκα ενός αριστοκράτη!

Η Keira Knightley επίσης χάνει τον στόχο. Αντί για την καλλιεργημένη, πνευματικά ώριμη αλλά και βαθιά ανθρώπινη κυρία της υψηλής κοινωνίας, μας δίνει μια ελαφρόμυαλη, αυτάρεσκη και συναισθηματικά ανώριμη νεαρή γυναίκα που δύσκολα θα μπορούσε να κερδίσει συμπάθειες σαν ηρωίδα μιας τραγωδίας. Αντίθετα, ο Jude Law δίνει μια έξοχη ερμηνεία στο ρόλο του εξωτερικά άχρωμου μα εσωτερικά τραγικού Αλέξι Καρένιν. Μαζί με την εξαιρετική μουσική του Marianelli, αποτελούν τα δύο ισχυρότερα στοιχεία της ταινίας!

Συμπερασματικά, μην περιμένετε βαθιές διεισδύσεις στον περίπλοκο διανοητικό και συναισθηματικό κόσμο του Τολστόι. Αν όμως σας ενδιαφέρει αυτό καθαυτό το θέαμα, τότε σίγουρα είναι μια ταινία που δεν πρέπει να χάσετε! (Βαθμολογία: 7/10)

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Ρίχαρντ Βάγκνερ: 200 χρόνια από τη γέννηση ενός ιδιοφυούς «τέρατος»!

Ένα καλοκαιρινό πρωί, πριν μερικά χρόνια, έλυνα ανόητες μαθηματικές εξισώσεις καθισμένος στη βεράντα του οικογενειακού εξοχικού στην Εύβοια. Όπως το συνήθιζα τότε, είχα δίπλα το φορητό CD-player με τη μουσική στη διαπασών. Ένας αρκετά καλλιεργημένος Γερμανός τουρίστας, που περνούσε μόνιμα τις καλοκαιρινές διακοπές του σ’ εκείνο το μέρος, ακούγοντας τη μουσική απόρησε πώς ήταν δυνατό να μου αρέσει κάτι τέτοιο! Του εξήγησα πως ήταν μουσική του Βάγκνερ. “Wagner?”, μου λέει! “This is very heavy music. How on earth do you like it?”

Ναι, όσο κι αν ακούγεται απίστευτο, αν αναζητά κανείς αληθινά φανατικούς φίλους του ιδιοφυούς αυτού γερμανικού καλλιτεχνικού «τέρατος» (όπως αποκλήθηκε), ίσως δεν θα ‘ταν κακή ιδέα να επισκεφθεί την Ελλάδα! Είχαμε αναφερθεί και παλιότερα στον Ρίχαρντ Βάγκνερ (1813-1883), δίνοντας έμφαση στον αδιαμφισβήτητο φιλελληνισμό του. Φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέννησή του, έτσι θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για «χρονιά Βάγκνερ» (τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την Τέχνη).

Ζητώ συγνώμη από τους φίλους που θα επιλέξουν να μιλήσουν για «χρονιά Βέρντι» (επίσης γεννημένος το 1813) αλλά –με κίνδυνο να τους εξοργίσω- δεν θα συγκρίνω τα δύο μεγέθη! Δεσμεύομαι να επανέλθω στο «Βήμα» με μια σειρά πιο εξειδικευμένων άρθρων για τον άνθρωπο που εισήγαγε στα λεξικά τον όρο «ολοκληρωμένη Τέχνη». Και πράγματι, θα τον αδικούσαμε αν τον χαρακτηρίζαμε μεμονωμένα ως μουσικοσυνθέτη, ποιητή, φιλόσοφο ή σκηνοθέτη. Όπως θα τον αδικούσαμε ακόμα περισσότερο αν απορρίπταμε εξ ορισμού την προσφορά του στον πολιτισμό επειδή είχε την ατυχία να είναι ο αγαπημένος καλλιτέχνης ενός παράφρονος δικτάτορα που αιματοκύλισε την ανθρωπότητα!

Και, ας μην ξεχνάμε: πολλοί από τους μαέστρους που λάτρεψαν τον Βάγκνερ και μας έδωσαν τις αυθεντικότερες ερμηνείες των έργων του, ήταν –και εξακολουθούν, θαρρώ, να είναι- Εβραίοι. Αρχής γενομένης με τον (προσωπικό του φίλο) Χέρμαν Λεβί και με το άλλο ιερό τέρας, τον Γκούσταβ Μάλερ!

ΤΟ ΒΗΜΑ