ΤΟ ΒΗΜΑ - Τέχνη και Ζωή: Σκέψεις με αφορμή τα «Χιόνια του Κιλιμάντζαρο»

Το ερώτημα είναι απλό και απέχει πολύ απ’ το να είναι ρητορικό: Η Τέχνη μιμείται τη ζωή, ή η ζωή την Τέχνη; Οι οπαδοί του ρεαλισμού θα επιλέξουν ανεπιφύλακτα την πρώτη εκδοχή: η ζωή είναι γεμάτη ασχήμιες, τις οποίες οφείλει να αποτυπώνει χωρίς τεχνητές ωραιοποιήσεις η Τέχνη (είναι μάλιστα θεμιτό ακόμα και να υπερθεματίζει μέχρις υπερβολής στην καταγραφή τους, αν αυτό υπηρετεί καλύτερα τους στόχους της).

Συχνά, τα όρια ανάμεσα στον ρεαλισμό και τον πεσιμισμό είναι δυσδιάκριτα για τον δημιουργό του έργου Τέχνης. Ειδικά στον κινηματογράφο, ο θεατής πρέπει να φύγει από την αίθουσα με σκοτεινές σκέψεις και αισθήματα ματαιότητας και αρνητικής ψυχικής φόρτισης. Το “happy ending” είναι ταμπού, και το θετικό μήνυμα δυσεύρετο (αφού η ίδια η ζωή δεν το εμπεριέχει). Από το σύμπλεγμα αυτό δεν ξέφυγε ούτε μια κατά τα άλλα αξιόλογη Ελληνική ταινία, που όμως δύσκολα θα την κατέτασσε κανείς καταρχήν στη σχολή του ρεαλισμού: η Πολίτικη Κουζίνα!

Στον αντίποδα του ρεαλισμού ορθώνεται ο ιδεαλισμός, μια φιλοσοφική αντίληψη που επιφυλάσσει στην Τέχνη έναν ευγενέστερο και πιο φιλόδοξο ρόλο: να δημιουργεί υψηλά πρότυπα σκέψης και συμπεριφοράς, προσφέροντας παράλληλα και τα ψυχολογικά, ιδεολογικά κι αισθητικά κίνητρα στον άνθρωπο ώστε να υπερβεί τις εγγενείς αδυναμίες της φύσης του και να προσεγγίσει τα πρότυπα αυτά.

Η εξαιρετική ταινία του Ρομπέρ Γκεντιγκιάν, Τα Χιόνια του Κιλιμάντζαρο (Γαλλία, 2011), την οποία είδαμε πρόσφατα, ισορροπεί αριστοτεχνικά ανάμεσα στις δύο αυτές, αντίθετες φιλοσοφικές τάσεις. Από τη μία, οι σκληρές πραγματικότητες της εποχής: η οικονομική ύφεση και η συνακόλουθη ανεργία, η ολοένα αυξανόμενη καταφυγή των νέων στο έγκλημα, η διάψευση των οραμάτων της Αριστεράς, και ο (καθόλου ένδοξος) συμβιβασμός της τελευταίας με τον σύγχρονο νεοφιλελευθερισμό όπου απουσιάζει η κοινωνική μέριμνα για τον αδύνατο (ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τους νέους)...

Από την άλλη –και αυτά είναι τα στοιχεία που αναδεικνύει προοδευτικά η ταινία ως την καθαρτήρια κατάληξή της- παρελαύνουν από τα μάτια του θεατή σκηνές απίστευτης ομορφιάς όπου θριαμβεύει η φιλία, η ανθρωπιά, η συγχώρεση, η αλληλεγγύη (που υποκαθιστά επάξια την απουσιάζουσα κρατική μέριμνα)... Μα, πάνω απ’ όλα, η αγάπη, ο έρωτας και η σύμπνοια που κρατούν ζωντανό ένα γάμο μέσα στο χρόνο κι ενάντια στις δοκιμασίες της ζωής!

Φύγαμε από τον κινηματογράφο γεμάτοι από αισθήματα που αναπλάθουν την ψυχή, και σκέψεις που θέτουν σε εγρήγορση την συνειδητότητα. Αφήνοντας οριστικά πίσω μας τις οδυνηρές μνήμες νοσηρών ταινιών του Χάνεκε, ή ακόμα νοσηρότερων δημιουργιών των αδελφών Κοέν...

ΤΟ ΒΗΜΑ

Με αφορμή ένα σχόλιο φανατικού του Λιαντίνη...

Εντόπισα σήμερα στο Βήμα ένα σχόλιο πάνω στο άρθρο Γκέμμα: Η επικίνδυνη γοητεία της παραφροσύνης... Το υπογράφει αναγνώστης / αναγνώστρια με το ψευδώνυμο pachanga (ο όρος επιδέχεται διάφορες ερμηνείες, μεταξύ των οποίων και κάποιον που από φίλος έγινε εχθρός...). Παραθέτω το σχόλιο (διατηρώντας την πρωτότυπη ορθογραφία του), καθώς και την απάντηση που έστειλα στο Βήμα:

Σχόλιο Αναγνώστη:

Διάνοια | 12/03/2012, 21:57

Αγαπητέ συγγραφέα, έχετε σκεφτεί ποτέ ότι οι έννοιες τις οποίες περιγράφουν οι δικές σας λέξεις και ταυτίζονται με τις λέξεις που γράφει ο Λιαντίνης, να μην υπάρχουν αυτούσιες στο μυαλό του Λιαντίνη κατά τη χρήση των ιδίων λέξεων στο κείμενό του? πχ αγαπητέ μου φίλε, όταν μιλάει για "ζωή" και "θάνατο" μπορεί στο δικό σου κεφάλι να σχηματίζεται ένα νόημα αλλά στο δικό του να είναι πολύ διαφορετικό.. να είναι πιο συμπυκνωμένο ή πιο διαπλατυσμένο, πιο ρομαντικό ή πιο συναισθηματικό, γενικώς οι ίδιες λέξεις να αποτυπώνουν διαφορετικές έννοιες στο μυαλό του καθένα μας.. γιατί οι λέξεις όπως και τα γεγονότα της ζωής παίρνουν υπόσταση από την οπτική του παρατηρητή και τις καταβολές του. Γι αυτό μην τρελαίνεσαι γιατί υπάρχει μεγάλη πιθανότητα απλά να ερμηνεύεις λέξεις με νοήματα που ο ίδιος δεν εννόησε ούτε υπονόησε.. ίσως όμως η πεζή σου κρίση να αποτυπώνει πεντακάθαρα το πώς η μάζα των ανθρώπων ερμηνεύει τέτοια λόγια.. ούτε εγώ πιάνω το Λιαντίνη, αλλά αρνούμαι να τον κρίνω ακόμη, διότι γνωρίζω λιγότερα ότι έχει νιώσει ο εγκέφαλός μου από τον δικό του.. πώς; αν έχεις αυτογνωσία, δες μια ομιλία του και βάλε τον εαυτό σου στη θέση του.

pachanga

Απάντηση:

Αγαπητέ αναγνώστη, είδα τυχαία το σχόλιο, αφού το Βήμα δυστυχώς δεν ενημερώνει τους συγγραφείς για την ύπαρξη νέων σχολίων... Με εντυπωσιάζει το πάθος που αναδίνει το σχόλιό σας, πάθος ανθρώπου που θίχθηκε «προσωπικά» από το άρθρο μου! Άλλη μια ένδειξη πως ο Λιαντίνης δεν ήταν ένας απλός παιδαγωγός, αλλά ένας αληθινός δημιουργός θρησκευτικού ρεύματος του οποίου τους οπαδούς χωρίς δυσκολία θα χαρακτήριζα φανατικούς! Πάμε τώρα στο βασικό σας επιχείρημα. Ο Λιαντίνης δεν ήταν συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων, ούτε διηγημάτων φαντασίας: ήταν επιστήμων και ακαδημαϊκός δάσκαλος. Στα συγγράμματά του, λοιπόν, δεν έχουν θέση αμφίσημες (ή πολύσημες) έννοιες των οποίων το αληθινό νόημα κρατά ο συγγραφέας για τον εαυτό του! Η πρακτική αυτή είναι απόλυτα αποδεκτή στον κωδικοποιημένο λόγο προσωπικών ημερολογίων, όχι όμως στις σελίδες επιστημονικών συγγραμμάτων. Εκτός κι αν η «Γκέμμα» δεν θα έπρεπε να λογίζεται ως επιστημονικό έργο! Σέβομαι πολύ τον Λιαντίνη για να υπαινιχθώ κάτι τέτοιο, πράγμα που εσείς, όμως, κατ’ ουσίαν –έστω και άθελά σας- υπονοείτε... Κατά τα άλλα, θα λάβω σοβαρά υπόψη τη συμβουλή σας να «μην τρελαίνομαι», θα καταβάλω κάθε δυνατή προσπάθεια αναβάθμισης της «πεζής μου κρίσης», και θα βελτιώσω κατά το δυνατόν την «αυτογνωσία» μου! (By the way, σπανίως απαντώ σε ανώνυμους, αλλά εδώ έκανα μια εξαίρεση. Είχα την εντύπωση ότι ο Λιαντίνης δίδαξε το θάρρος της γνώμης... ή μήπως κάνω λάθος;)

Κ.Π.

ΤΟ ΒΗΜΑ - Είναι ρατσιστική η «Ημέρα της Γυναίκας»;

Ξεκινώ με μια προσωπική δήλωση: Διαφωνώ απόλυτα με την επετειακή απόδοση τιμών σε ο,τιδήποτε είναι άξιο να τιμάται. Είναι σαν να λέμε, "μπορώ να σε αγνοώ 364 μέρες το χρόνο, αλλά για μία και μόνη μέρα θα θυμάμαι την ύπαρξή σου"! Δεν περιμένουμε την "Ημέρα της Μητέρας" για να δείξουμε σ' εκείνη την αγάπη μας... Δεν θυμόμαστε μόνο την "Ημέρα των Ζώων" πως κι αυτά έχουν δικαίωμα στην ανθρωπιά μας... Δεν περιμένουμε την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου για να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας στο πιο κοντινό μας πρόσωπο... 

 

Πρόσφατα γιορτάσαμε την "Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας". Χωρίς την παραμικρή πρόθεση να υποτιμήσουμε τις ιστορικές αφετηρίες του θέματος, θα επικεντρωθούμε σε αυτή τούτη την ιδέα της επετείου, έξω από ιστορικές αναφορές. Αν λοιπόν οι ίδιες οι γυναίκες επέλεξαν να καθιερώσουν σε διαχρονική βάση μια τέτοια γιορτή, τότε μάλλον υποτιμούν τον εαυτό τους! Περνούν ένα πολύ επικίνδυνο γι' αυτές μήνυμα διαφορετικότητας που υπονομεύει το δικαίωμα στην ισότητα που χρόνια τώρα διεκδικούν. Αν πάλι η συντήρηση της επετείου είναι προϊόν ανδρικής έμπνευσης, τότε πρόκειται για έκφραση υποκρυπτόμενου φαλλοκρατισμού: "Σε τιμώ, κυρά μου, όπως τιμώ το σκύλο μου... Άντε, και τη φουκαριάρα τη μάνα μου!" 

 

Θα μπορούσε ίσως κάποιος να διακρίνει στην περί ης ο λόγος επέτειο ένα σκοτεινότερο μήνυμα που συμπυκνώνεται στο ερώτημα: Είναι η «Ημέρα της Γυναίκας» μια ρατσιστική γιορτή; Φυσικά, η απάντηση δεν μπορεί να είναι μονοσήμαντη, αφού εξαρτάται από την αντίληψη της έννοιας του «ρατσιστικού». Σε προηγούμενο άρθρο μας στο Βήμα (http://www.tovima.gr/opinions/useropinions/article/?aid=441671) είχαμε επιχειρήσει να θέσουμε τον ρατσισμό σε μια κατά το δυνατόν οικουμενική εννοιολογική βάση. Σύμφωνα με τον ορισμό που είχαμε δώσει, ρατσιστικός είναι κάθε διαχωρισμός σε βάρος μιας ομάδας ανθρώπων, μελών μιας κοινωνίας, με βάση ένα σύνολο κοινών χαρακτηριστικών τα οποία τα μέλη της ομάδας φέρουν ακούσια και τα οποία, αντικειμενικά, δεν επηρεάζουν την δυνατότητα συμμετοχής των μελών της ομάδας στις θεμελιώδεις λειτουργίες της κοινωνίας. 

 

Στο βαθμό που ο παραπάνω ορισμός μπορεί να γίνει δεκτός, τόσο ο άντρας όσο και η γυναίκα θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι η "Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας" υποκρύπτει ίχνη ρατσιστικής διάκρισης: 

 

(α) Ο άνδρας θα ισχυριστεί, και δικαίως, ότι υφίσταται διάκριση λόγω μιας μη-επιλεγμένης ιδιότητάς του (φύλο). Πράγματι, ποιος γνωρίζει την ύπαρξη, και αναλόγως τιμά την επέτειο, της (ούτως ή άλλως αμφιλεγόμενης, αλλά και χλευαζόμενης από μερίδα των γυναικών) «Παγκόσμιας Ημέρας του Άνδρα» (19 Νοεμβρίου), η οποία ανακηρύχτηκε επίσημα το 1999 με την στήριξη των Ηνωμένων Εθνών; (Ομολογώ πως ούτε ο γράφων το γνώριζε: το ανακάλυψα τυχαία στο Google!) 

 

(β) Από την πλευρά της, η γυναίκα, αν και τιμώμενο φύλο, θα μπορούσε να αισθανθεί ότι η «Ημέρα της Γυναίκας» την αντιλαμβάνεται (λόγω μιας αντίστοιχης, μη-επιλεγμένης ιδιότητάς της) ως είδος του οποίου η σπουδαιότητα είναι διαπραγματεύσιμη (άρα εν δυνάμει αμφισβητήσιμη), αφού χρήζει ιδιαίτερης επετειακής μνείας και επιβεβαίωσης. Πρόκειται για μια οιονεί τιμητική διάκριση η οποία, στο βάθος της, ίσως παρεμφαίνει - τουλάχιστον απ’ την πλευρά των ανδρών - ενοχική προσπάθεια ηθικής ισοσκέλισης απέναντι σε κάτι που υφίσταται άδικη κι απαξιωτική μεταχείριση. Είναι μια περίπου de jure ανάδειξη της γυναίκας ως «ασθενούς φύλου»! 

 

Αναζητώντας μια δημιουργική σύνθεση αξιών που θα έθετε την έννοια «άνθρωπος» υπεράνω βιολογικών διαχωρισμών, έβαλα στο ευρετήριο του Google τη φράση «παγκόσμια ημέρα ισότητας των φύλων». Παραιτήθηκα απ’ την προσπάθεια μετά τις πρώτες δέκα διαδικτυακές σελίδες! Ο επίμονος και με υπομονή προικισμένος αναγνώστης ας συνεχίσει, αν θέλει, την αναζήτηση... Προσωπικά, πάντως, πιστεύω ότι, για κάθε πλευρά, η ισότητα έχει αξία μόνο ως διεκδικούμενο αγαθό. Ως δεδομένη κι αυτονόητη συνθήκη, φοβάμαι πως λίγο θα ενδιέφερε κι ελάχιστα θα συγκινούσε οποιονδήποτε... 

 

ΤΟ ΒΗΜΑ

Για τη "Μέρα της Γυναίκας"...

Για την επέτειο που κατ' ουσίαν απαξιώνει τη γυναίκα, κάνοντας τον οφειλόμενο σεβασμό προς εκείνη να φαίνεται σαν... επετειακό ζήτημα, τα έγραψα πέρυσι. Τιμώ πολύ τη γυναίκα για να συμμετάσχω στον τυποποιημένο, ετήσιο εορτασμό προς "τιμήν" της. Εν τούτοις, τηρώντας το μέτρο, σας δίνω το link για την περυσινή σχετική ανάρτηση του AthensLover:

http://costas-athens.blogspot.com/2011/03/blog-post_08.html

ΥΓ: Η ανάρτηση αφιερώνεται εξαιρετικά στην Ελληνίδα εκπαιδευτικό.

ΤΟ ΒΗΜΑ - Γερνώντας πρόωρα στα 26: Από την επιστολή μιας δασκάλας...

Έφτασε τυχαία στα χέρια μου η επιστολή-απάντηση μιας δασκάλας σε Σχολική Σύμβουλο, με αφορμή το αίτημα που τέθηκε σε εκπαιδευτικούς για την καταγραφή επιμορφωτικών αναγκών τους. Το κείμενο –που κατά την άποψή μου είναι συγκλονιστικό- αποκαλύπτει τα αισθήματα βαθιάς απογοήτευσης που βιώνει ο λειτουργός της δημόσιας εκπαίδευσης, θύμα και αυτός της φοβερής οικονομικής κρίσης. Λόγω περιορισμένου χώρου, παρουσιάζω επιλεγμένα αποσπάσματα από την επιστολή...

Διαβάστε το άρθρο

Πλάκα 4-3-2012

Ο Sean Connery απαγγέλλει την "Ιθάκη" του Καβάφη

Το video -του οποίου την ύπαρξη ομολογώ δεν γνώριζα- μου το έστειλε η Ελένη, μια αξιόλογη αναγνώστρια του AthensLover με την οποία μοιραζόμαστε την ανυπόκριτη αντιπάθεια για το ίδιο πρόσωπο - τον επιμελητή αυτού του blog! Ο Sir Thomas Sean Connery απαγγέλλει εντυπωσιακά (σε Αγγλική μετάφραση) το σημαντικότερο, ίσως, ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη, Ιθάκη (1911). Η μουσική επένδυση ανήκει στον Βαγγέλη Παπαθανασίου. Ευχαριστούμε την Ελένη, και αναμένουμε νέες προτάσεις της!

Γυναικείες κακίες και αταβιστικά σύνδρομα!

"Το συμπέρασμα είναι θλιβερό για την ίδια τη γυναίκα: Το φιάσκο της "φεμινιστικής επανάστασης" φαίνεται πως δεν την δίδαξε τίποτα! Αφού ξέσπασε το προαιώνιο μίσος και τα συμπλέγματά της απέναντι στον άντρα πετυχαίνοντας, τελικά, να τον ευνουχίσει, τώρα απορεί γιατί ο σημερινός άντρας είναι... ευνουχισμένος! Και, για να τον "τιμωρήσει" που έπεσε θύμα της ίδιας της τής εκδικητικής μανίας, φροντίζει να τον γελοιοποιεί σε κάθε ευκαιρία και με κάθε μέσο (τα χτυπήματα "κάτω απ' τη ζώνη" όχι μόνο είναι θεμιτά, αλλά κι αποτελούν κανόνα του παιχνιδιού της αποδόμησης του αρσενικού!)."

Διαβάστε το άρθρο