Charlie Chaplin: The Great Dictator (1940)

Τελεολογίες

Σε τελεολογίες μεταφυσικές 

αντίδοτο αναζητάς 

στη ματαιότητα της ύπαρξής σου. 

Βαδίζεις δίκαια σε κόσμο άδικο 

προσμένοντας ανταμοιβή 

μιας υπερκόσμιας δικαιοσύνης. 

Κι αυτό τον κόσμο τον κατώτερο 

με έργα υψηλά υπηρετείς, 

ν’ αφήσουν αποτύπωμα στην υστεροφημία. 

Μα έρχονται ώρες που 

της ματαιότητας το αντίδοτο 

φαντάζει μάταιο κι αυτό. 

 

Μ’ ένα χαμόγελο και δίχως δισταγμό 

τις αυταπάτες τότε χαιρετάς. 

Αυτές που δεν παντρεύτηκες για να σωθείς... 

Ντίνος Πυργιώτης, Μάρτιος 2025

Σχόλιο: 

Φιλοσοφικά μιλώντας, θα μπορούσαμε να διακρίνουμε μία αιτιοκρατική και μία τελεολογική ερμηνεία των φαινομένων.

Ως αιτιοκρατία χαρακτηρίζουμε την φιλοσοφική θεωρία σύμφωνα με την οποία το κάθε τι που συμβαίνει καθορίζεται απόλυτα από προηγούμενες αιτίες και δεν γίνεται κατά τρόπο τυχαίο. Αν ονομάσουμε Α το αίτιο και Β το αποτέλεσμα, τότε μπορούμε να πούμε ότι το Β συνέβη επειδή προηγήθηκε το Α. Δηλαδή, το αίτιο καθορίζει το αποτέλεσμα.

Σύμφωνα με την τελεολογία, από την άλλη μεριά, τα πάντα στον κόσμο διέπονται από έναν σκοπό, προς εκπλήρωση του οποίου τείνουν. Δηλαδή, όλα τα φαινόμενα υπηρετούν μία προκαθορισμένη σκοπιμότητα. Έτσι, αν πάλι ονομάσουμε Α το αίτιο και Β το αποτέλεσμα, τότε λέμε ότι το Α συνέβη ώστε να επακολουθήσει το Β. Με άλλα λόγια, το αίτιο δικαιώνεται από το αποτέλεσμα.

Όταν πετούν οι γερανοί (1957)

Σκηνοθεσία:  Μιχαήλ Καλατόζοφ

Παίζουν:  Αλεξέι Μπατάλοφ, Τατιάνα Σαμοΐλοβα

Το Ηρώδειο

Ένας... "προφήτης" στην Ηλιούπολη!

 Αφίσα που αναγγέλλει προγραμματισμένη ημερίδα Γεωπολιτικής στην Ηλιούπολη.

Στην αναγγελία προσδίδει χαρακτήρα ανέκδοτου η φράση "Είσοδος ελεύθερη", αν ληφθεί υπόψη ότι κύριος ομιλητής στην εκδήλωση θα είναι ο καθηγητής Ιωάννης Μάζης. Δηλαδή, υπάρχουν ακόμα κάποιοι που θα πλήρωναν για να ακούσουν τον "σοφότερο" των αναλυτών γεωπολιτικής, κύριο Μάζη;

Θυμίζω (για κάποιους που ξεχνούν):

-  Λίγο πριν ξεκινήσει η εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία, το 2022, έκανε λόγο για "παραμύθια" και "σκηνοθεσία" της Δύσης, βεβαιώνοντας ότι «η Ρωσία δεν έχει κανένα συμφέρον να επιτεθεί στην Ουκρανία».

- Λίγες μέρες μετά την ρωσική επίθεση, είπε περιχαρής ότι την είχε προβλέψει και ότι η εισβολή αιφνιδίασε «μόνο αυτούς που ήθελαν να αιφνιδιαστούν».  Όπως και το αμίμητο ότι, μέσα σε μία εβδομάδα τα ρωσικά στρατεύματα θα είχαν καταλάβει το Κίεβο χωρίς αντίσταση, αφού οι Ουκρανοί ήδη "υποδέχονταν τους Ρώσους με λουλούδια" ως ελευθερωτές!

Και όμως... Ο επιστήμων αυτός επιδίδεται ακόμα σε δημόσιες αναλύσεις, και υπάρχουν άνθρωποι που τον παίρνουν στα σοβαρά. Αν μη τι άλλο, δεν καλούνται να πληρώσουν εισιτήριο...

Πλατεία Συντάγματος

Το Καλλιμάρμαρο

Πόρτα

Υπερβάσεις

(Σ’ αυτούς που τολμούν ν’ ανακαλύπτουν)

Τον εαυτό σου αναζητάς 

μες από μικρές, καθημερινές 

υπερβάσεις... 

Μες από σκοτεινές ματιές 

που στάζουν αίμα 

πάνω απ’ της πόλης τα φώτα. 

Μες απ’ τους ήχους μυστικής καμπάνας 

που αγκαλιάζουν πένθιμα την πόλη 

σα νυχτώσει. 

Μες από μύρια μικρά ξεθαρρέματα 

καθένα τους θαρρείς που είναι 

το πρώτο και το τελευταίο. 

Μες από παιδικά παραμύθια 

σε μονοπάτια ώριμα ειπωμένα 

που οδηγούν σε γεύσεις πρωτόγνωρες. 

Μες από όρκους και υποσχέσεις 

με ειλικρίνεια που δόθηκαν 

μα ξέρεις δε θα τηρηθούν. 

Μες απ’ το σπαραγμό 

για ένα τέλος 

κανείς που δεν τολμά να δώσει. 

Μες απ’ τη θέα τού αύριο 

που όλο αδυνατίζει 

πίσω από τις ψευδαισθήσεις τού σήμερα... 

(Ντίνος Πυργιώτης, ΝΑΥΑΓΗΜΑΤΑ)

    Σχόλιο:

Η ζωή είναι μία διαρκής υπέρβαση όσων ως χθες φαινόταν αδύνατο (ή αδιανόητο) να υπερβούμε. Το τέλος των υπερβάσεων είναι τέλος της ίδιας της ζωής!

Η καμπάνα των στίχων, που οι ήχοι της "αγκαλιάζουν την πόλη" και μοιάζουν να έρχονται από παντού, ακούγεται κάθε ώρα πάνω από τ' Αναφιώτικα (βλ. photo). Απαραίτητο να έχει πέσει το σκοτάδι...

Υπέρβαση του Εγώ

Αυτός ο στυλογράφος ο ακριβός 

ήταν δικός μου: 

κοίτα στο πλάι το μονόγραμμα! 

Αυτό το σπίτι το ψηλό 

σε μένα ανήκε: 

μες στο συρτάρι είναι τα συμβόλαια! 

Αυτό το ποίημα το εξαίσιο 

εγώ το έγραψα: 

πρόσεξε τ’ όνομά μου στο εξώφυλλο! 

Αυτό το πλήθος το τεράστιο 

για μένα ζητωκραύγαζε: 

σώπα και άκουσε στο δίσκο τα συνθήματα! 

Αυτή τη δωρεά τη γενναιόδωρη 

εγώ την είχα κάνει: 

για δες στην πινακίδα τα χρυσά τα γράμματα! 

Αυτοί που κλαιν με σπαραγμό 

για μένα κλαίνε: 

διάβασε τ’ όνομά μου χαραγμένο στο σταυρό! 

... Όμως «εγώ» δεν είμαι πια Εγώ: 

Είμαι «εσύ», είμαι «εμείς», 

είμ’ ό,τι πέρασε και ό,τι θάρθει, 

το χθες μαζί και τ’ αύριο, 

το εδώ και το εκεί αγκαλιασμένα στο παντού, 

ψυχή του Σύμπαντος και όλων των Συμπάντων! 

Τώρα πια λεύτερος, 

καμία αιτιότητα κρυφή να μη με σκιάζει... 

(Ντίνος Πυργιώτης, ΝΑΥΑΓΗΜΑΤΑ)

    Σχόλιο:

Ο Αϊνστάιν είπε ότι ο κοσμικός χρόνος αρχίζει τη στιγμή της γέννησης του Σύμπαντος. Αν δεχθούμε ότι κάθε ανθρώπινο ον είναι ένα μικρό "σύμπαν" - αφού φέρει το DNA του μεγάλου Σύμπαντος - τότε μπορούμε να πούμε ότι ο προσωπικός χρόνος για κάθε άνθρωπο αρχίζει με τη γέννηση και τελειώνει με τον θάνατο. Ο θάνατος, δηλαδή, είναι η μετάβαση από το χρονικό στο άχρονο. Εκεί όπου παύει η διάκριση ανάμεσα σε παρελθόν και μέλλον, αφού καταργείται η κοσμική αιτιότητα¹ που διαχωρίζει το "πριν" από το "μετά". Μαζί με τον χρόνο χάνει το νόημά του και ο χώρος, καθώς εκλείπει κάθε φυσικό όριο που θα μπορούσε να διαχωρίσει το "εδώ" από το "εκεί".

Ο Δημήτρης Λιαντίνης, βασισμένος στον πλατωνικό Σωκράτη, δίδαξε ότι σκοπός της φιλοσοφίας είναι η μελέτη του θανάτου. Το μόνο που μπορεί να μελετήσει η φιλοσοφία, εν τούτοις, είναι ο στοχασμός του Ανθρώπου πάνω στον θάνατο. Γιατί, ένας γήινος νους δεν θα μπορούσε ποτέ να συλλάβει απόλυτα μία μεταφυσική συνθήκη που έχει εξ ορισμού καταργημένα τα ίδια τα δομικά στοιχεία της ανθρώπινης νόησης. Με άλλα λόγια, όσο και αν το προσπαθήσει, ο Άνθρωπος είναι αδύνατο να στοχαστεί έξω από το πλαίσιο που ορίζουν ο χώρος και ο χρόνος. Ακόμα κι ο ίδιος ο Αϊνστάιν δεν το κατόρθωσε (αν και λέγεται πως, σε κάποιο βαθμό, το προσέγγισε φιλοσοφικά καθώς πλησίαζε το τέλος)...

¹ Π.χ., ο δεύτερος θερμοδυναμικός νόμος, η διαστολή του σύμπαντος, η εξάπλωση της κβαντικής κυματοσυνάρτησης, κλπ. Δείτε ένα σχετικό άρθρο:

https://klik.gr/2024/07/08/anazitontas-to-noima-toy-choroy-kai-toy-chronoy/